جمعه، تیر ۰۴، ۱۳۹۵

نباید گفته شود



خاطره-داستان یا داستان-خاطره اصلاً چرا با این تعاریفِ بسته، روایت پروین مختاری از زندگی شخصی و نه‌چندان دربند واقعیت خودش، خاصیت بیشتر روایات، اسم کتاب هست «نباید گفته شود».

شروع کتاب کمی کند پیش می‌رود ولی هر چه به اواسط کتاب نزدیک می‌شود با توجه به اتفاقات زمانی که روایت در آن بستر رخ می‌دهد و البته روزهای جوانی راوی یا همان شخصیت اصلی کتاب که سرشار از اتفاقات مختلف است جذاب‌تر می‌شود و برای ادامه کتاب کشش ایجاد می‌کند. راوی کتاب اول‌شخص است و از جالب‌ترین نکته‌ها، خودانتقادی شدید راوی است. این نکته وقتی پررنگ‌تر می‌شود که داستان، فقط یک قصه نیست و فصل‌به‌فصلش شبیه به زندگی نویسنده است؛ و همین موضوع شجاعت نویسنده را پررنگ‌تر جلوه می‌دهد. «...آن‌قدر حرف سیاسی زده بودم که انگار حرف زدن معمولی یادم رفته بود. وقتی چیزی به این شکل برای آدم ارزش پیدا می‌کند، خود آدم مغز خودش را شستشو می‌دهد....»
اتفاقات داستان از حدود 50 سال قبل یعنی کودکی نویسنده در شهر کوچکی نزدیک تهران شروع می‌شود و خاطره پدر که ظاهراً تعلقات سیاسی هم به کمونیست داشته مانند یک سایه در طی زندگی راوی مرور می‌شود. و به‌تدریج مهاجرت به تهران و دبیرستان و دانشگاه که همزمان می‌شود با سال‌های نزدیک به انقلاب و چریک بازی‌های دانشجویی و هیجانات بگیروببند ساواک و بعد انقلاب و ماجراهای سال‌های اول تا همین‌طور به امروز می‌رسد.
خوبی متن در این است که همچنان که راوی دارد با سخت‌گیری، احساس، طرز فکر و رفتار خودش را نقد می‌کند، در مورد اتفاقات و آدم‌های اطراف نیز هم صریح نظر می‌دهد و نقدشان می‌کند. «قرار شد هفته‌ای یک روز همدیگر را ببینیم. بیشتر قیافه‌ها به نظرم آشنا می‌آمدند. انگار همان آدم‌های قدیمی فقط لباسشان را عوض کرده بودند و هرکدام تا شروع می‌کردند به حرف زدن، من می‌فهمیدم چی می‌خواهند بگویند. این خیلی بد بود.... این آدم‌ها انگار وظیفه خودشان می‌دانستند که توی این دنیا کاری بکنند که به نام خودشان ثبت شود، لابد خود من هم دست‌کمی از آن‌ها نداشتم. یوسف دلش می‌خواست در سیاست هم اول بشود. لجم می‌گیرد از آدم‌هایی که همه‌چیز را بر وفق مراد خودشان می‌کنند و از طرفی هم می‌خواهند وانمود کنند که دارند به نفع همه کار می‌کنند.» و به نظر می‌رسد تمام چیزهایی را که او در تمام سال‌های زندگی‌اش بیان نمی‌کرده یا «نباید گفته می‌شدند» حالا در این کتاب می‌خواهد بلندبلند بگوید. گرچه همچنان راوی- نویسنده نبایدها و ملاحظات دیگری هم دارد که راجع به آن‌ها نمی‌نویسد و نبود این بخش‌ها به نسبت کل متن به چشم می‌آید. مثل داستان ازدواج و بچه دارشدنش.
فرم داستان رفت و برگشتی بین توصیف شرایط نوشتن این داستان و روایت‌هاست. مانند این:
«باعجله خودکار را دستم می‌گیرم. کاش اقلاً غذایی برای خودم آماده می‌کردم و بعد بقیه‌اش را می‌نوشتم. مطمئنم در این سال‌ها اگر فقط خودم بودم، تا حالا از گرسنگی مرده بودم. باید مواظب خودم باشم.
داشتم از سال‌هایی می‌گفتم که به خیال خودم آدم خیلی جدی و سختی شده بودم، بدون این‌که معنی جدی بودن را بدانم....»
این فرم، داستان را یک جاهایی به صورت سیال ذهن جلو می برد و رفت‌وبرگشت‌ها، سختی نوشتن از خویش و خود-بازبینی نویسنده را ملموس نشان می‌دهد.

پنجشنبه، خرداد ۲۰، ۱۳۹۵

واقعیت عینی


افسانه‌ها با واقعیت خیلی فاصله‌دارند. نباید با تصور افسانه‌ای، زندگی‌های سالم را به هم ریخت.
عکس‌ها، فیلم‌ها و نوشته‌ها... امان از دست‌نوشته‌ها... می‌گویند که واقعیت چیز غیر از این افسانه-نمایی است که می‌سازم.

سه‌شنبه، اسفند ۱۸، ۱۳۹۴

کوربینایی

«نوشته وقتی همدیگر را دیدیم درک می‌کنی که دلیل رفتن ما چه بود. او نمی‌فهمد که برای درک کردن نیازی به دیدن نیست.»
مالی سویینی

یا جمله‌ای شبیه به این در نمایش «مالی سویینی».
نمی‌دانم با حال این روزها خوب شد که این نمایش را دیدم یا اوضاعم را بدتر از آنی که ممکن است باشد، کرد. ولی انگار چیزی بیش از پوسته کار، چیزی از درون کار بود که سعی داشتم باش هم ذات پنداری کنم.
یک‌بار از دوستی پرسیدم یک مریضی شبیه سرطان، دفعتی، احتمالاً ناگهانی و بیشتر تخریب کنندهء سریع یا یک‌چیزی مزمن، همیشگی و اغلب آهسته و تدریجی و لاعلاج؟ جوابی نداشت. هرکدام شرایط خودش را دارد. معلوم است که راجع به شرایط خودم می‌پرسیدم. آدم‌ها انتظار دارند شبیه سرماخوردگی بعد از سه روز، یک هفته، نه دست‌کم ده روز خوب بشوی و برگردی به زندگی سابق و تمام. یا مثل سرطان بروی بیمارستان یک ماه، دو ماه بستری بشوی و یکی دو بار عمل کنی و بعد از کمتر از 5-6 سال یا کاملاً خوب بشوی و دکتری که عملت کرد و بیمارستان و روحیه اطرافیان را مثل لشکر قهرمانان معرفی کنی و ادامه زندگی؛ یا سرت را بگذاری و سناریوی روزهای دردآور آخر و با زجر زیاد بمیری. همه داستان‌های غمگین از تحمل درد مریضی و خرجِ دعوا-دکتر تعریف کنند و یک مراسم باشکوه برایت بگیرند و تمام. ولی هیچ‌کدام از این دو حالت نیست. مثل یک زگیل بدریخت همیشه تو چشمی. یا دست‌کم این‌طور نشان می‌دهی. درحالی‌که اگر دور خودت بلولی و تنها سپری کنی این‌طورها نیست.
هرازگاهی که در پیله خودم دور می‌زنم، باز توهم خوش‌خیالی می‌آید که نه بابا هیچ طوری نیست. تا اینکه دوباره مجبور شدم آن حواله لعنتی دارو را پر کنم. خوشبختانه پیشرفت کشور در بومی‌سازی صنعت دارویی است لابد. ترجمه کردند: نوع بیماری «پیش‌رونده و عودکننده[i]» که خب می‌دانستم و قبلاً هم اینجا با شکل و نمودار توضیح داده بودم. ولی نه به این صراحت و خاری در چشم. خب وقتی قرار است فرم را پزشک پر کند چرا باید این شکلی همه‌چیز ترجمه بشود؟ مگر دکترها نسخه‌ها را به زبان شیرین فارسی می‌نویسند که حالا فرم پزشکی بیمار را که می‌دهید خودش ببرد دکتر پر کند و برای حضرات دارو بیاورد ترجمه کردید؟ بگذرم. این هم موجب نشاط و از نشانه‌های سرافرازی سرزمینم است.
نمی‌شود که همه‌چیز را عیان و بلندبلند بخوانی یا هر سه ماه که با مردم دست می‌دهی، دستشان را فشار بدهی تا ببیند که قدرت و زورت دارد کم می‌شود و ربطی به سه ماه بزرگ‌تر شدنت در این سن ندارد. یا وقتی کلمه‌های جمله‌هایت از 10 تا به 8 و 5 و 3 تا کلمه می‌رسد در خندیدن به جمله‌های مبهم و ناقص و نامفهوم خودت همراهی‌شان نکنی و پیری زودرس را هر سه ماه غلیظ‌تر نکنی و به صحرای کربلا نزنی. نمی‌شود. اگر هم بشود همه‌چیز در پیله خودت رخ می‌دهد نه بین مردم. آخر تو چت هست؟ چرا خوب نمی‌شوی؟ یا چرا زودتر تمام نمی‌شوی؟
مالی از تنها عشقش پرسید عوض کردن دنیای من، چه نفعی برای من دارد؟ هیچی. مالی سویینی از دکتر (مرد) ش پرسید عوض کردن شرایط زندگی من چه نفعی برای من دارد؟ هیچی.
خیلی‌ها حوصله این‌جور اداهای (زندگی) ممتد همیشگی را ندارند. باید این را بفهمم. خیلی‌ها آدم‌های همیشه مریض (ناهمسان با بقیه) را محکوم می‌کنند. تنبیه می‌کنند. طرد می‌کنند. باید این را بفهمم. اگر مالی این را می‌فهمید... چه زود مالی این را فهمید...



[i] Impulsive and compulsive behavior