ماراتن چند به اضافه یک

خیلی تلخم ابن روزها یا شاید بهتر باشد بنویسم تلخ‌ترم. حتماً که چندین دلیل شخصی و مربوط به وضع زندگی خودم هست که تلخی را ساخته و مرتب هم تقویتش می‌کند، ولی خب می‌دانم که دلایل بزرگ و کلی هم وجود دارد.

نمی‌دانم دقیقاً دو سال شد یا نه. مذاکره چند به‌اضافه یک با ایران. ضرب العجل آخر فلان. تمدید مدت بهمان. زمان بررسی بیشتر و راستی آزمایی. دیدار دوجانبه دشمنان 35 ساله، (دشمن هم از آن حرف‌هاست وقتی تاریخ جزئیات خرید تسلیحات زمان جنگ را زیرورو می‌کند). همه می‌گویند مذاکره مثبت بوده ولی خیلی چیزهای دیگر هم هست. هیچ‌وقت به این نزدیکی نبوده است. عجله نداریم. زیاده‌خواهی می‌کنند. زیر حرف‌ها می‌زنند. اگر نشد چی....

حدود چهار سال پیش بود، اسفند 89 از این بنگاه به آن بنگاه دنبال خانه می‌گشتیم برای تعویض خانه اجاره‌ای. معاملاتی‌ها می‌گفتند الآن پیدا نمی‌کنید. مردم منتظرند نتیجه هسته‌ای بیاید بعد قیمت بگذارند، مگر کسانی که مجبور باشند. گیج شده بودم.

نمی‌دانم کدامشان است که به خبرنگار می‌گوید، مشخص است که نتیجه مذاکرات تأثیر مستقیم بر زندگی مردم ایران دارد و نه مردم آمریکا. در آمریکا شاید خیلی از مردم باشند که ندانند مذاکرات در جریان است و حتی شاید نتیجه آن هم هیچ‌وقت به گوششان نخورد. خیلی دردناک است. شش تا کشور دنیا به نمایندگی بقیه دنیا، لابد، گروهی شده‌اند که حتی از نامش هم گروه نا هویدا است، هر از گاهی می‌نشینند راجع به جزئیات پیچیده‌ای صحبت می‌کنند که نخ زندگی ما را باریک و کلفت می‌کند و بعد شاید مردم کشورهاشان که انتخابشان کرده‌اند، هیچ‌وقت ندانند تصمیم آن‌ها چی است چون اهمیتی بر زندگی‌شان ندارد.

در این 10-12 سال اخیر، کلی سرمایه مالی- انسانی هدر رفت که فقط هسته‌ای بشویم؟ شبیه مرد همسایه که با هزار زور می‌خواهد اسمش روی این زندگی مخروبه بماند؟ اول می‌گویند دو روز مذاکره تمدید بشود که اگر مردم شادی کردند و به خیابان ریختند با مراسم عزاداری رمضان قاتی نشود؟ بعد باز هم دو روز دیگر، و شاید دو ماه دیگر هم ... جای دیگری در دنیا نیست که مردم به مذاکرات ایران با چند به‌اضافه یک اهمیت بدهند، ولی در ایران محتمل است مردم از شادی به خیابان بریزند؟ حس خیلی وحشتناکی است. چیزی برای شادی هم وجود دارد؟

زن را از خانه بیرون انداخت چون فکر می‌کرد، شنیده بود، به اش گفته بودند که در غیاب چندین روزه او با مردان دیگر در ارتباط است. زن شکایت کرد و دادگاه و درخواست مهریه و ... . خانه را به اسم کس دیگری کرده است و اثاثیه را تخلیه کرده که مبادا سهم زن از روی آن‌ها به‌حق گرفته بشود و در ماه 2-3 روز می‌آید و وقتی هم که می‌آید وسیله‌ای برای زندگی نمانده است و با این حال مدیریت ساختمان را تحویل نمی‌دهد که نمی‌دانم چه... خب بقیه هم از روی بی‌حوصلگی و نپذیرفتن مسئولیت کارهای ساختمانی که در آن زندگی می‌کنند نخواستند به‌جای او باشند یا کارها را ازش تحویل بگیرند. حالا به خاطر گرفتاری‌های زندگی‌اش، کارهای ساختمان رو هوا مانده است. قبض‌ها پرداخت‌نشده است. شارژ ماهیانه نامرتب و کنترل نشده است. گاز قطع‌شده است و برای آب و برق هم اخطار قطعی به علت بدهی آمده است و خزانه ساختمان کسری دارد. در این وضعیت واکنش همسایه‌ها این‌جوری است که یکی می‌گوید باش دعوا کرده است و حرف نمی‌زند. آن یکی می‌گوید پول دست او نمی‌دهد. سومی می‌گوید او را به‌عنوان مدیر قبول ندارد. خانه در حال تبدیل‌شدن به یک چهاردیواری با سقف است فقط و فقط، بدون هیچ امکاناتی. مدیریت را تحویل نمی‌دهد و فقط بنا به اعتراض یکی دو همسایه در خانه نشسته است که یعنی دارد مدیریت می‌کند. آخر شب پیام می‌فرستد که گاز پیک‌نیکی برای قرض می‌خواهد. درست شبیه همین بلایی که در کشور بر سر خودمان آورده‌ایم.

کمونیسم رفت و ما ماندیم و حتی خندیدم

بعد از مدت ها یک کتاب تازه چاپ شده خوب. گرچه بعد از مدت ها ممکن است به بی توجهی و بی خبری من هم برگردد.

چند نکته که به نظر ارزش خواندن کتاب را دارد:

اول اینکه ترجمه خوب و نسبتاً روانی دارد که سرپرست گروه آن‌ها خشایار دیهیمی بوده است. اگر قرار است انگ نام پرستی را هم بخورم باکیم نیست. از بس ترجمه‌های غلط‌غلوط تو بازار کتاب زیاد شده است. فکر کتاب برنده نوبل ادبیات می‌خوانی با ترجمه غلط که صدبار مجبور می‌شوی موهایتو بکنی... حالا هر چی.

دوم کتاب شامل چند خاطره کوتاه، شبیه داستان‌های کوتاه به روایت زنی است که به کشورهای کمونیستی اروپای شرقی و روسیه بعد از جنگ جهانی دوم سفر کرده است و عمدتاً از زندگی زنان آنجا می‌نویسد. ازآنجایی‌که روایت نه مستند صرف است و نه داستان محض، به نظرم خیلی شبیه نوشته‌های وبلاگی اول دهه 80 ما شده است.

سوم و از همه جالب‌تر این‌که این روایات و خاطرات نزدیکی خیلی زیادی با زندگی ما زنان در ایران، به‌خصوص دهه 60 و 70 مان دارد.

چهارم و شاید کم‌اهمیت‌تر دست‌کم برای من، این کتاب اولین جلد از مجموعه 50 جلدی «فلسفه هنر و زندگی» است که قرار است به فلسفه به زبان ساده بپردازد. گرچه روزگار نوجوانی، اواخر راهنمایی و دبیرستان از فلسفه خوشم می‌آمد، الآن هیچی راجع به آن نمی‌دانم و جز بی‌علاقه‌ترین‌هایم است. «بی‌علاقه‌ترین‌ها» ساختم، یعنی در اولویت علاقه‌مندی‌ها تا کم علاقه داشتن‌های متمایل به نداشتن جزء آخرین‌هاست. احتمالاً واژه‌ای مناسبی باید باشد ولی خب سواد من قد نمی‌دهد فعلاً.

اصل موضوع اسم کتاب را یادم رفت: «کمونیسم رفت و ما ماندیم و حتی خندیدیم» ترجمه از “How we survived Communism and even laughed?”

نویسنده: خانم اسلاونکا دراکولیچ Slavenka Drakulic

ترجمه: رویا رضوانی

نشر: گمان

این نمونه‌ را ببینید شبیه الان ما: «برای این‌که شکل بقیه نباشی باید خیلی جان بکنی...برای خرید یک کالای وارداتی توی صف بایستی، شلوار جین را در بازار سیاه به قیمت کل حقوق یک ماهت بخری [مقایسه کنیم با مغازه‌های برند فروش، روزهای حراج‌های کاذب 30-40 % شان و صف‌های طولانی آن‌ها و قیمت‌ها]....چیزی که این تلاش‌های عظیم را تاثرانگیز می‌کند نحوه استفاده آن‌ها از این لباس‌ها و لوازم‌آرایش است که داد می‌زند حسابی خودشان را به زحمت انداخته‌اند. ظاهرشان اصلاً راحت و بی‌تکلف نیست. لباسشان زیادی رسمی است. زیادی آرایش می‌کنند، رنگ و بافت پارچه‌ها را درست باهم جور نمی‌کنند و معلوم می‌شوند شهرستانی‌ها هستند که زور زده‌اند از مد غربی پیروی کنند. ولی کجا و چطور می‌توانستند تصوری از "خود"شان، از شیوه خاص پوشش و آرایش خودشان پیدا کنند؟ واقعاً کجا؟»

مقاومت های زنان

بهاره هدایت و حالا آتنا فرقدانی

محکومین سال های اخیر حکومت با مجازات زندان بیش از ده سال به جرم مقاومت؛ هر کدام به نحوی و در زمان های متفاوت، قدرت سرکوب حکومت را به چالش کشیده اند و باید حداکثر مجازات را بکشند تا نفر بعدی زیر سایه حکومت، هوس هنجارشکنی و مقاومت نکند.

یادمان هست که حکومت جز مجازات، سلطه و زور، استدلالی در مقابل این زنان نداشته است. و نیز تاریخ نشان داده که قدرت ها با مقاومت جابه جا می شوند.

خیلی نزدیک، خیلی دور

«رویای انقلاب! بهتر است به واقعیت نزدیک نشویم، ته چیزها را نبینیم. در بچگی برایم عروسکی خریدند، موهای بود لوله لوله داشت، چشمهای فیروزه یی، به قشنگی رویا بود، با فشردن پهلوها می خندید و گریه می کرد، می گذاشتمش روی طاقچه، از دور نگاهش می کردم، تا روزی شیطان به جلدم رفت، با کارد شکم عروسکم را جر دادم. می خواستم راز گریه و خنده او را بدانم، آن وسط یک مشت پوشال و جعبه یی کوکی چیزی ندیدم، خیالبافیها همه دود شد و هوا رفت، عروسک آش و لاش را با سرخوردگی دور انداختم. سرچشمه شادی ام را با دست خودم نابود کردم. افسوس! از این تجربه چیزی نیاموختم؛ در سراسر زندگی، کنجکاوی ابتدایی، مثل بویی ناخوشایند دنبالم می کرد. با دیدن هر چیز زیبا، شکوهمند و حتی مقدس، آرام نمی گرفتم، آنقدر جلو می رفتم تا جعبهء زنگ خورده را پیدا کنم، یا در خیالم بسازم. نگاه کردن و ستودن برای غرورم کم بود، از فرزانگی فاصله داشتم، به توحش و خودخواهی نزدیک. شکستهای پی در پی و پریشانیها حاصل همین ولع بود. بعدها به زحمت یادگرفتم فقط نگاه کنم، زرنگیهای عامیانه ر به حساب هوش نگذارم؛ حیف که دیگر دیر شده بود. با هر تجربه پاره ای از ایمانم را جایی گذاشته بودم. حال یک چیز را می خواهم: روی قله های دوردست ایستادن و نگاه کردن؛ تنها این نوع دوست داشتن نجان دهنده است.»

از «خانه ادریسی ها»، غزاله علیزاده، دی ماه 1371

کتاب برگزیده بیست سال داستان نویسی

حرکت خلاف جهت

وقتی روی صندلی قطار یا اتوبوس یا حتی بعضی از ماشین ها که خلاف جهت حرکت است می نشینی، ممکن است هنگام شروع حرکت لازم باشد مغز برای حفظ تعادل زحمت بیشتری بکشد، پردازنده بیشتری را مصرف کند، چون تعادلی که با نگاه به جهت حرکت، برقرار می شود برعکس می شود. بنابراین مغز باید آگاهانه حفظ تعادل را بر پایه جهت حرکت بدن میزان کند و نه سَمت دید. خیلی ها نمی توانند روی صندلی های برعکس بشینند یا اگر هم بتوانند، از سرگیجه و عدم تعادل شکایت می کنند.

احساس می کنم کلا برعکس نشسته ام و با نگاه به پشت سر جلو می روم. هر لحظه سرگیجه، هر لحظه عدم تعادل ولی با چشمان کاملا باز به همراهم. سردرد، سردرد، سردرد....مغز بیچاره ام تصویرهای عکس جهت را پردازش می کند. و من... جلو می روم؟... مطمئن نیستم. همین روزهاست که تو چشم همراهم نگاه کنم و بلند بلند بگویم مسیر من این است. فقط باید اول این سردردها آرام بشود. باید تعادلم را پیدا کنم.

در مغز دو قسمت مختلف و جدا از هم تصمیمات پرریسک و کم خطرتر را می گیرند. بنابراین ممکن است تصمیم پر ریسک را حتی در مواقعی راحت تر از تصمیم کم خطر بگیریم. بسته به این که کدام قسمت مغز ورزیده تر شده باشد. گرچه معمولا تصمیم اجرایی برآیند هر دو قسمت مغز است. ولی غلظت و حدتش داستان همان دو قسمت است.

سفر ناگذشتنی

«بی­مقدمه گفتم:

می­خواهم وقت او را چندی بگیرم و سوال کنم. او گفت از این فرصت راضی است و انتظار داشت زودتر یاد او می کردم. من گفتم او درست می­گوید اما شاید نمی داند برقراری­ی رابطه با او چه دشوار است و نیز گفتم او چون شئیی قدیمی و نایاب همواره ترس می­آورد، مبادا امواج نازکی از صدا، اندامش را بخراشد و حتی هوای دور و برش را هم باید میزان کند.»

از مجموعه داستان­های کوتاه «سفر ناگذشتنی» غزاله علیزاده/ اسفند 1351

جدا از روایت­های داستان و خط داستانی و موضوعی، در شگفتم از دایره لغات غزاله علیزاده. به طرز شگفت­آوری از واژه­های زیادی در نوشتارش استفاده می­کند. واژه­های بی­نهایت زیبا، متفاوت و خوش­آهنگ و شاید ترکیب­هایی که خودش ساخته است یا انواع رنگ­ها: سوسنی، کاکوتیی، قفایی محو و اخرایی. حتی دلم نمی آید واژه ها را از متنش جدا کنم و برای نمونه بیاورم.

هفت خوان کارآموز

خانم مهندس، همکار جدید، را فرستادم ماموریت، کارخانه.

5 سال شد که سر هیچ پروژه­ای نرفتم. یادم نیست درست کدام ماه بود. یک ماشین قالب­زنی بود برای یک کارگاه در یک سوله در قلعه حسن­خان تهران. خودم برنامه اش را نوشته بودم. نقشه مدار را طراحی کرده بودم و بعد از نصب بود و باید اشکالات احتمالی بعد از راه اندازی را می­گرفتم. فکر کنم بهار بود، شاید خرداد 89. با این که هیچ حال خوشی نداشتم ولی اصرار کردم که خودم باید بروم. و با ماشین خودم رفتم. تلخ ترین خاطره بود. 4-5 ساعت تو سوله بودم. نمی دانم قیافه­ام چه جوری بود که کارفرما هر نیم ساعت، می­اومد و می­گفت «خانم مهندس بیاید تو دفتر کمی استراحت کنید....» بدجوری بود. کار پیش نرفت. به شدت ضعف کردم و گرمای سوله هم هی حالم را بدتر می کرد. سرپرست کارگاه کنارم ایستاده بود و هر خطی را که من چک می­کردم، سوال می­پرسید. روزهایی بود که کلمه ها گم می­شد. خیلی کلافه شده بودم. توضیح مدار منطقی با زبان معمولی!...انگار داشتم کوه می­کندم. آنقدر که حرف زدن انرژی می گرفت و مشکل بود، کار چیزی نبود. هنوز خودم با نبودن کلمه­ها کنار نیامده بودم. عصبانی می­شدم که مجبورم به جای حرف زدن، قطعات را نشان بدهم و منمن کنم. برنامه را نیمه رها کردم. به سرپرست گفتم شاید یک روز دیگر. رفتم تو دفتر رئیس و نشستم. خنک شدم. پذیرایی معمول. استکان چایی تو دست­هام می­لرزید و رئیس بیچاره صدبار عذرخواهی کرد که خیلی خسته شدم. برگشتم شرکت عصبانی. با هر کی جلوم پیداش می­شد دعوا می­کردم. بدبختانه، یا خوشبختانه هیچ گریه نکردم ولی خیلی چیزها برایم شکست. به نظرم تازه آن موقع مواجه واقعی با مریضی­ام بود. خیلی سخت بود. پذیرش این که دیگر نمی­توانستم خیلی از کارهای قبلی را انجام بدهم. 3-4 سال طول کشیده بود تا بتوانم در آن فضا جا پیدا کنم، پذیرفته بشوم و کار کنم و حالا یکدفعه به دلیل ناتوانایی فیزیکی... (شاید هم قبلا راجع بهش نوشتم.)

 از بس این 5 سال من در دفتر کارها را انجام دادم و یک تکنسین یا مهندس مرد به جای من رفت و کار را تمام کرد و ارائه داد و مردانه بودن فضا مستحکم­تر شد، روحیه ام داشت تحلیل می­رفت. باید به یک خانم مهندس سرمایه این چند سال را تحویل می دادم. ماه دوم کارش است. با کارفرما صحبت می کنم، از ذهنم رد می شود که باید از یک جایی شروع کنیم. بهش می­گویم، یکی باید برود کارخانه. با تامل و تاخیر و منمن می­پذیرد. داستان رفتن سر پروژه را براش توضیح می دهم. 2-3 تا دستور کار میدهم و ازش زمان و روز می گیرم برای هماهنگی های بعدی با شرکت و کارفرما.

یک بار خودش لیست وسایلی که لازم داشت را نوشت. خواند و چک کردیم و کم و کسرها اضافه شد. سفارش های لازم کاری را می­شمرم و دو بار چک می کنیم. یک تکنسین هم همراهش می فرستم. باز هم یک کارگاهی حاشیه تهران. سعی می کنم بهش اعتماد به نفس بدهم و تاکید می کنم هر کاری بود، هر چی... زنگ بزن. کمی نگرانم. بعد از دو ساعت بهش زنگ می زنم. تازه رسیدند. باز یک ساعتی می گذرد. هیچ خبری نیست. انگار بچه ام را اولین بار جایی فرستادم، اضطراب دارم که کارفرما باهاش چطور برخورد کرد؟ کار چی شد؟ فضا چطور بود؟ تکنسین حرف اضافه ای نزده باشد ...

می‌روم سر کار دیگری و برمی‌گردم. خانم مهندس تو دفتر است. کار خوب و سریع پیش رفته و او شاد و با اعتمادبه‌نفس بیشتر برگشته است. کم کم تلفن­ها و پیام­های موبایلش شروع می شود. برادر، مادر ... می پرسم که همه نگرانت بودند؟ معلوم می شود بله. اولین باری­ست که بدون برادرش می­رود یک کارخانه. با کلی جنگ و دعوا و مبارزه شب قبل توانسته از سد خانواده رد بشود. مثل آب سرد روی سرم. باز هم سلطه درونی شده خانواده. داستان­های دیگر را شروع می­کنم. از تجربه های این سال­ها و کارگران بی­خطر و در مقابل مدیران پرخطر برای زنان مهندس می­گویم. سعی می­کنم اعتماد ایجاد کنم که اگر لازم شد با خانواده دیداری یا...لعنت.

فعلا برای دو ماه اول خوب است و راضی ام. دیگر هر چه سرگیجه اضافه‌تر بشود مهم نیست.