کوربینایی

«نوشته وقتی همدیگر را دیدیم درک می‌کنی که دلیل رفتن ما چه بود. او نمی‌فهمد که برای درک کردن نیازی به دیدن نیست.»

مالی سویینی

یا جمله‌ای شبیه به این در نمایش «مالی سویینی».

نمی‌دانم با حال این روزها خوب شد که این نمایش را دیدم یا اوضاعم را بدتر از آنی که ممکن است باشد، کرد. ولی انگار چیزی بیش از پوسته کار، چیزی از درون کار بود که سعی داشتم باش هم ذات پنداری کنم.

یک‌بار از دوستی پرسیدم یک مریضی شبیه سرطان، دفعتی، احتمالاً ناگهانی و بیشتر تخریب کنندهء سریع یا یک‌چیزی مزمن، همیشگی و اغلب آهسته و تدریجی و لاعلاج؟ جوابی نداشت. هرکدام شرایط خودش را دارد. معلوم است که راجع به شرایط خودم می‌پرسیدم. آدم‌ها انتظار دارند شبیه سرماخوردگی بعد از سه روز، یک هفته، نه دست‌کم ده روز خوب بشوی و برگردی به زندگی سابق و تمام. یا مثل سرطان بروی بیمارستان یک ماه، دو ماه بستری بشوی و یکی دو بار عمل کنی و بعد از کمتر از 5-6 سال یا کاملاً خوب بشوی و دکتری که عملت کرد و بیمارستان و روحیه اطرافیان را مثل لشکر قهرمانان معرفی کنی و ادامه زندگی؛ یا سرت را بگذاری و سناریوی روزهای دردآور آخر و با زجر زیاد بمیری. همه داستان‌های غمگین از تحمل درد مریضی و خرجِ دعوا-دکتر تعریف کنند و یک مراسم باشکوه برایت بگیرند و تمام. ولی هیچ‌کدام از این دو حالت نیست. مثل یک زگیل بدریخت همیشه تو چشمی. یا دست‌کم این‌طور نشان می‌دهی. درحالی‌که اگر دور خودت بلولی و تنها سپری کنی این‌طورها نیست.

هرازگاهی که در پیله خودم دور می‌زنم، باز توهم خوش‌خیالی می‌آید که نه بابا هیچ طوری نیست. تا اینکه دوباره مجبور شدم آن حواله لعنتی دارو را پر کنم. خوشبختانه پیشرفت کشور در بومی‌سازی صنعت دارویی است لابد. ترجمه کردند: نوع بیماری «پیش‌رونده و عودکننده[i]» که خب می‌دانستم و قبلاً هم اینجا با شکل و نمودار توضیح داده بودم. ولی نه به این صراحت و خاری در چشم. خب وقتی قرار است فرم را پزشک پر کند چرا باید این شکلی همه‌چیز ترجمه بشود؟ مگر دکترها نسخه‌ها را به زبان شیرین فارسی می‌نویسند که حالا فرم پزشکی بیمار را که می‌دهید خودش ببرد دکتر پر کند و برای حضرات دارو بیاورد ترجمه کردید؟ بگذرم. این هم موجب نشاط و از نشانه‌های سرافرازی سرزمینم است.

نمی‌شود که همه‌چیز را عیان و بلندبلند بخوانی یا هر سه ماه که با مردم دست می‌دهی، دستشان را فشار بدهی تا ببیند که قدرت و زورت دارد کم می‌شود و ربطی به سه ماه بزرگ‌تر شدنت در این سن ندارد. یا وقتی کلمه‌های جمله‌هایت از 10 تا به 8 و 5 و 3 تا کلمه می‌رسد در خندیدن به جمله‌های مبهم و ناقص و نامفهوم خودت همراهی‌شان نکنی و پیری زودرس را هر سه ماه غلیظ‌تر نکنی و به صحرای کربلا نزنی. نمی‌شود. اگر هم بشود همه‌چیز در پیله خودت رخ می‌دهد نه بین مردم. آخر تو چت هست؟ چرا خوب نمی‌شوی؟ یا چرا زودتر تمام نمی‌شوی؟

مالی از تنها عشقش پرسید عوض کردن دنیای من، چه نفعی برای من دارد؟ هیچی. مالی سویینی از دکتر (مرد) ش پرسید عوض کردن شرایط زندگی من چه نفعی برای من دارد؟ هیچی.

خیلی‌ها حوصله این‌جور اداهای (زندگی) ممتد همیشگی را ندارند. باید این را بفهمم. خیلی‌ها آدم‌های همیشه مریض (ناهمسان با بقیه) را محکوم می‌کنند. تنبیه می‌کنند. طرد می‌کنند. باید این را بفهمم. اگر مالی این را می‌فهمید... چه زود مالی این را فهمید...

---

[i] Impulsive and compulsive behavior

ذهن خوش‌خیال

برای توصیف این‌که تا چه اندازه این روزها خسته می‌شوم و چقدر توان و انرژی از من گرفته می‌شود فقط همین بس که چرا اینجا پیدایم نمی‌شود و نمی‌نویسم و بیرون نمی‌روم. زندگی شده یا سر کار یا اگر خانه باشم بی‌رمق گوشه‌ای بی‌حرکت و ولو افتاده‌ام و ذهنم در حالت stand by فقط تصویرها را رد می‌کند و برای خودش خالی بازی می‌کند.

گاهی فکر می‌کنم چطور ذهن آدمی می‌تواند تا آنجا خوش‌خیال باشد که وقتی شرایطی را نمی‌بیند، همه را مثبت رد کند و بعد با گزارش مثبت از همه‌چیز برای مرحله بعد آماده باشد؟ چرا بعد از 7-8 سال که با جوان‌ترها چندان سروکله نزده‌ام، فکر کردم دنیا گلستان شده است و تربیت‌شده‌های جامعه ایران، گل‌وبلبل و حساس به جنسیت بار آمده‌اند؟ چرا فکر کردم بعد از یک‌عمر سروکله زدن با آدم‌ها وقتی دایره اطرافیان تااندازه‌ای انتخاب‌شده و ردیف بودند، بقیه هم به یک نسبتی کمتر، ولی درهرحال مشابه‌اند؟ البته می‌شود هزار دلیل نوشت و بافت و ساخت و شاید هم یافت که ذهن از بس کار درست است که برای تعمیر و تذهیب و به‌روز کردن خودش با این‌جور خوش‌خیالی‌ها می‌خواهد صدمات و آسیب‌های دوران قبلی را جوری پاک کند و حتی عوض کند که جان تازه بگیرد برای مرحله بعد و خلاصه جمع‌وجورت کند برای زندگی تا وقتی که زنده‌ای.

دارم می‌بافم. رها کنم.

خلاصه که کارآموزان پسر خیلی از من انرژی می‌گیرند. کارآموزی آن‌ها فقط مربوط به مهندسی کنترل و چهارتا برنامه و تجهیز و تعمیر و آزمودن و مهارت و طرح و مدار نیست. تا وقتی من سرپرست کاری‌شان هستم، کارآموزی حساسیت جنسیتی هم می‌بینند و همین نیروی چندین برابر لازم دارد.

خیلی زود مثلاً هفته سومی که کارآموز شماره 4 آمده بود، با هم مأموریت 10-12 ساعته رفتیم. حدود 3 ساعتی در راه بودیم و به‌جز کلی پرحرفی راجع به کار و بعدش داستان کارفرما، خیلی از سؤال‌هایی که برایش پیش‌آمده بود راجع به رفتار من با بقیه را پرسید. برخلاف کارآموز قبلی این پسر خجالتی و محجوب است و از آن‌هایی هست که چهارچوب‌های زیاد و پررنگی دارد. دلیل و فلسفه واکنش من به بعضی از اصطلاح‌ها، حرف‌ها یا رفتارهایی که خیلی جنسیتی بوده‌اند را پرسید و خلاصه فرصتی شد تا من کمی مفصل راجع به فشاری که رفتار جنسیتی مردان در محیط کار خواسته یا ناخواسته بر زنان می‌آورد صحبت کنم. طبق معمول ابتدا با آرام کردن من شروع شد که سخت نگیر و حساسی و این‌طور نیست که باوری به زنان نباشد و ... تا من چند تا نمونه از جمله‌های خودش یا دیگران را که او هم دیده بود مثال زدم و به او گفتم الآن جوابی برای توضیح این موارد نده، فقط خودت را به‌جای من فرض کن و سعی کن احساس ما را درک کنی. فقط همین.

دارم می‌بینم که اوضاع بهتر می‌شود و روزبه‌روز حساسیت جنسیتی او هم به حرف‌ها، لحن‌ها و کارهای دیگران بیشتر می‌شود. به نظر روحیه تدافعی‌اش نسبت به خیلی از حرف‌های من کم شده است و با احترام و تائید زیادی در کار و رابطه پیش می‌رود؛ جوری که دو سه باری مجبور شدم به او بگویم که ممکن است من در فلان کار خطا کرده باشم، دوباره چک کن و اگر خطایی هست پیدا کن لطفاً.

هورمون‌های زنان شاغل در بخش فنی

کار یاددادن به پسرها سخت‌تر است تا به دخترها. دو سه روز اول پسرها از موضع بالا، با لحن و حالت تدافعی جوری برخورد می‌کنند که انگار حتماً خودشان بیشتر از تو می‌دانند و بلد هستند و نیازی ندارند تو چیزی یادشان بدهی یا سؤالی از تو بپرسند. کارآموز شماره چهار حتی خیلی مستقیم از اتاق بیرون می‌رفت و سؤال‌هایش را از رئیس می‌پرسید. بااینکه حس خوبی نیست که مجبور بودم حتی به یک آدم صفرکیلومتر و جوان هم خودم را ثابت کنم، ولی خیلی سعی می‌کردم بی‌اعتنا باشم و تلاشی برای اثبات خودم نمی‌کردم و بیشتر بدون در نظر گرفتن حضور کارآموزان و رفتارشان، کارهای خودم را انجام می‌دادم. ولی خیلی زود و با تعجب زیاد برمی‌گشتند و همه سؤال‌هایشان را می‌پرسیدند و مرتب اظهار تعجبشان را بیان می‌کردند. حرف‌های تکراری و چه‌بسا آزارنده از شدت تکرار... یک خانم در این کار، این‌همه تجربه، این سطح کار و و و ...

با رفتاری محتاط ولی درعین‌حال بسته به شخصیت ویژه خودشان هرکدام از کارآموزان پسر، همچنان نگاه غالب جامعه مردسالار را دارند و در حرف‌هایشان قضاوت جنسیتی مرد و زن در هر موردی وجود دارد. دوستی می‌گوید تو خیلی بیش از روابط کاری با کارآموزانت درگیر می‌شوی، درحالی‌که همین دوست، تجربه جنس دیگر بودن در فضای غالب را ندارد و احتمالاً درک این‌که کار من تحت تأثیر جنسم مدام در حال قضاوت شدن است برایش ساده نیست.

کارآموز شماره سه در فرصت استراحت می‌آید به گپ و گفت و هزار جور سؤال غیر کاری و راجع به رابطه با همکاران دیگر. به‌اصطلاح از من تعریف می‌کند و حین تحسین می‌گوید به نظرم شما هورمون مردانه در بدنتان زیاد است. برای همین هم کار فنی را خوب انجام می‌دهید و این‌همه خوب در این کار این چیزها را می‌دانید. مبهوت نگاهش می‌کنم. می‌گویم پس همیشه یا آن‌جوری است که تو در مورد زنان فکر می‌کنی یا اگر غیرازاین را با چشم‌هایت ببینی، معنی‌اش این‌که آن زنان هورمون مردانه دارند؟ یعنی فقط هورمون‌ها هستند که مهارت و تخصص آدم‌ها را شکل می‌دهند؟ بلافاصله رانندگی یکی از خواهرهایش را مثال می‌زند و سعی می‌کند با مثالش استدلالش را قوی کند.

ریسک پذیری زنان و مردان در کار

به کارآموز شماره یک (دختر) گفتم کاری را انجام بدهد که به نظر می‌رسید قبلاً تجربه نکرده بود. یک مهارت فنی و لازم برای کار ما بود که البته نیاز به تمرین و دقت دارد. کار اول را به‌صورت تمرینی بر طرحی دادم که خیلی کیفیت و انجام آن مهم نبود. همان اول یک قسمت کار را شروع کرد، هیچ خوب نبود. قبل از این‌که کار را تمام کند، خودش گفت می‌شود شما یکی را انجام بدهید؟ البته که می‌شد به‌خصوص که لازم داشت که حرکت دست من را، زمان انجام هر قسمت کار ببیند و یاد بگیرد. از ویژگی‌های شخصیتی کارآموز شماره یک، غرورش بود. به نظر او باید این مهارت را بلد می‌بود، چون به‌اشتباه روزهای اول به‌طور شفاهی رزومه‌ای از خودش برای من تعریف کرده بود که این مهارت را هم قاعدتاً باید طبق آن رزومه بلد می‌بود و چون این‌طور نبود، سعی می‌کرد نابلدی خودش را پنهان کند. درحالی‌که اگر از اول این چهره اولیه را از خودش نشان نمی‌داد، به‌هرحال من به او یاد می‌دادم، چون لازم داشت.

خلاصه من یک قسمت را انجام دادم و حین کار هم توضیح دادم. با دقت نگاه کرد و بعد که کار را به دستش دادم، سعی کرد شبیه همان کار را انجام بدهد. چند روزی گذشت و با تمرین بیشتر کم‌کم داشت مهارتش را بالا می‌برد و کاملاً این سعی مشهود و مؤثر بود. تا اینکه یک کار حساس و جدی پیش آمد که برای یک مشتری بود و باید انجام داده می‌شد و به مراحل بعدی می‌رسید و تست می‌شد و تحویل می‌دادیم. من هم ایستادم که کار را بعد از آن مرحله دستی تحویل بگیرم و مرحله بعدی را سریع خودم انجام بدهم، ابزار را دستش گرفت و بعد از چند ثانیه گفت می‌شود شما انجام بدهید؟ با تعجب نگاهش کردم و گفتم می‌ترسی خراب بشود؟ تائید کرد. اصرار کردم که نگران نباش خوب می‌شود. نپذیرفت و خواهش کرد من انجام بدهم و نمی‌شود و داد دست من.

چیزی شبیه این هم برای کارآموز شماره چهار (پسر) پیش آمد. این بار کار از جای حساس شروع شد. یک کار فوری بود و تنها یک آخر روز فرصت داشتیم و صبح روز بعد، کار را باید برای تست یک دستگاه می‌بردیم یک آزمایشگاه رسمی. وسایل را آماده کردم و گفتم باید فلان چیز را بسازیم و همراهمان ببریم. گفت تا حالا این را تجربه نکرده است. درحالی‌که قرار هم نبود که او آماده کند و من خودم داشتم شروع می‌کردم. ولی خودش اضافه کرد می‌شود من انجام بدهم؟ با تعجب و مکث قبول کردم. چون زمان کم بود و چندان فرصت آزمون‌وخطا هم نبود. کار را که شروع کرد، من کنارش نشسته بودم و قسمتی را نگه‌داشته بودم. کند بود و به‌سختی انجام می‌داد. بعد از حدود 5-6 دقیقه به او گفتم می‌خواهید من کاملش کنم؟ مستقیم تو چشم‌هایم نگاه کرد و گفت می‌شود بگذارید من تجربه کنم لطفاً ؟ پذیرفتم. گرچه کار چندان خوبی نشد و خودش درحالی‌که نگرانی در ظاهرش نبود به این موضوع اشاره کرد. موقع تست دستگاه در روز آزمایش هم کیفیت پایین کارش، کمی آزمایش را با اختلال پیش برد و مجبور شدیم تا آخرین ساعات شب سر کار باشیم ولی در تمام شرایط چنین اشکالی را برای کار اول طبیعی می‌دانست و این‌طور نشان می‌داد که به‌هرحال این حق او بوده است که تجربه کند و احتمالاً دفعه‌های بعد بهتر می‌شود؛ و بعد به من گفت بااینکه روز سختی بود و اشکالات باعث طولانی‌تر شدن روز و کارشده ولی آن روز بیشتر از کار در دفتر آموخته است.

 از تفاوت رفتار او و دختر شماره یک مبهوتم و میزان ریسک‌پذیری و در معرض تجربه گذاشتن آن‌ها. اولی ریسک نمی‌کند و کار نسبتاً خوب خودش را برای ارائه تحویل نمی‌دهد و دومی ریسک می‌کند و کار نسبتاً بدش را خیلی طبیعی در معرض آزمایش قرار می‌دهد هرچقدر هم که آزمایش را مختل کند ولی درمجموع از نتیجه کارش راضی است.

دلایل چرایی این دو رفتار را تقریباً در هر پست می‌شمردم. دیگر تکرار نمی‌کنم.